کد مطلب:20172 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:11

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

يك انسان عاطفي چگونه ميتواند بر عاطفه و احساس خود غلبه كند و زود تصميم نگيرد. البته بر عاطفههايي كه شايد كاملا درست و منطقي باشد؟

انسان و حتي حيوانات موجوداتي عاطفي و احساسي هستند، عاطقه جزئي از ساختار وجودي بسياري از موجودات زنده چون انسانها و حيوانها ميباشد.

بعضي از افراد وجود دارند كه عاطفهاي قويتر و برتر نسبت به ديگران داشته و در مقابل بسياري از مسائل نميتوانند مقاومت كنند و واكنش نشان ميدهند. اين گناه نيست، بلكه شايد از جهاتي موجب تمايز و امتياز شود. پدر و مادر فرزندانشان را بسيار دوست دارند و در مقابل كمترين حركتي از ايشان واكنشي نشان ميدهند و يا در فكر هستند اگر آرامش و آسايش به بدست آورند، آن را بين همه افراد تقسيم كنند، يا بسياري از انسانها به دليل داشتن عواطف قوي از حادثه و يا مصيبت و يا مشكلي كه بار هم نوعانشان به وجود ميآيد، سخت ميرنجند. اين صفت بسيار خوب و پسنديده است. پيامبر گرامي اسلام(ص) مصداق تام و كامل عاطقه و دردمندي بود، به گونهاي كه گاهي خود را به جان باختن نزديك ميكرد: (اي پيامبر!) گويي ميخواهي جان خود را از شدت اندوه از دست دهي، به خاطر اين كه آنها ايمان نميورزند.(1) اين معناي عاطفه و احساس بالاي حضرت بود كه براي تمام مردم دلسوزي داشت و راضي نميشد در اثر كج روي و انحراف، به عذاب الهي گرفتار شوند.

اشخاص عاطفهمند از هر گروهي كه باشند، داراي روحي لطيف بوده و يك سر و گردن نسبت به ديگران بالاتر خواهند بود.

پيامبر بزرگوار اسلام كه در عاطفهمندي و دلسوزي يگانه بود، در بعضي مواقع كه نياز به تصميمگيريهاي مهم و حياتي ميشد، از عقل و تدبير و قاطعيت فراواني برخوردار ميشد. در بعضي از امور چون هدف مندي، علم آموزي، تصميمهاي حياتي كه مصلحت خود و افراد مربوطه باشد، نبايد جايي براي عاطفه وجود داشته باشد، زيرا عاطفه موجب ميشود تصميمگيري سريع شده يا باعث اشتباه در هدف و مقصد و يا نرسيدن به آن ميشود.

بعضي از بزرگان درباره عاطفه و احساس مينويسند:

عواطف و احساسات يكي از مهمترين فطريات آدمي است كه بذر اصلي آن در سرشت تمامي مردم به طور طبيي افشانده شده است. تمايلات عاطفي از هفتههاي اول زندگي در كودكان كم و بيش آشكار ميگردد و تا پايان عمر پايدار و مستقر است. عواطف و احساسات در تمام ايام عمر هر انسان بر كليه شئون زندگي وي حاكم و مؤثر است. چگونگي احساسات و عواطف هر ملتي نشانه تعالي و رشد رواني يا پستي و انحطاط روح آن ملت است. در كنار نيروي بزرگ عقل در انسان، نيروي عظيم و خيره كننده ديگري به نام عواطف و احساسات وجود دارد كه ميتوانند عقل را با همه فروغ و نورانيت تيره و تار نمايند.(2)

بني آدم اعضاي يكديگرند

كه در آفرينش ز يك گوهرند

چو عضوي به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

تو كز محنت ديگران بي غمي

نشايد كه نامت را نهن آدمي

تمام انسانها از مجموعهاي از تمايلات گوناگون آفريده شدند كه اين تمايلات در درون آنها نهفته است و هر يك وظيفهاي دارند كه در مجموع انسان را به سوي خوشبختي رهنمون ميكنند آن چه مهم به نظر ميرسد، استفاده صحيح و به اندازه از هر قسمت از تمايلات است تا در اثر افراط يا تفريط از استفاده يك غريزه، انسان به انحراف و سقوط كشيده نشود.

انسان نبايد خود را تابع يك يا چند احساس خاص بداند، اگر انسان خود را بنده و برده عاطفه بداند، نقش عقل را كه محور اصلي امتياز آدمي از موجودات ديگر است، فراموش كرده است.

در آدمي تمايل طبيعي به غذا وجود دارد و بايد آن را ارضا كرد، ولي سعادت انسان تنها در ارضاي تمايل به غذا نيست.

در آدمي تمايل به شهوت جنسي وجود دارد و ارضاي آن نيز لازم است، ولي تمام انسان شهوت جنسي نيست، انسان داراي سرمايه گران بهاي عقل است و بايد آن را از راه تفكر و تعليم پرورش داد و تقويت نمود، ولي تمام انسان عقل و علم نيست. احساسات و عواطف نيز از سرمايههاي فطري بشر است و ارضاي صحيح آنها از شرايط اساسي سعادت انسان است، ولي تمام انسان عواطف و احساسات نيست.(3)

اما مشكل بسياري از افرادي كه دچار چنين حالتي هستند، يعني نميتوانند بر احساسات و عواطف خود غالب شوند، اين است كه نميتوانند از عواطف خود به درستي استفاده كرده و حتي گاهي آن را در مسير غير صحيحي خرج ميكنند. دلسوزي و دلبستگيهاي بي مورد به بعضي از امور مربوط به زندگي و انسانها و خرج كردن عاطفه در حد اسراف موجب شكست يا خسارت فراواني ميشود، در حاليكه اگر مدت كوتاهي به خود اجازه فكر كردن بدهند، هرگز بعضي از تصميمها را نميگيرند.

عاطفه و احساس بالا يك امتياز برتر است، اما خوب است در جاي خود و درست مصرف شود.

انسانهاي برتر چون انبياء و اولياي الهي و نيز علماي بزرگ چون مربيان جامعه هستند، ميبايست عاطفهاي بالا داشته باشند تا موجب جذب همه دلها شوند، ولي افراد عادي در جامعه به احساس و عاطفهاي در حد لازم نيازمندند تا در مصاف عقل و عواطف به تحصيل عقل پرداخته و عاطفه را در اموري چون همدردي، خدمات عمومي و برخوردهاي اخلاقي به كار برند، پس لازم است فرا روي پيشرفت خود به مقصدي جدي و واقعي فكر كنند و شتابان به پيش روند و با تقويت فكر و عقل از تصميم يريهاي زود هنگام و نابجا كه گاهي تحت تأثير عواطف است، در امان باشند.

پي نوشتها:

1 - شعراء (26) آيه 3.

2 - محمد تقي فلسفي، كودك از نظر وراثت و تربيت، ج 2، ص 137.

3 - همان، ص 153.